Yunanca (Yunanca: Ελληνικά veya Eλληνική γλώσσα Bu ses hakkında Eliniki Glosa (yardım·bilgi)), Yunanistan'ın ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. 4.000 yıllık bir geçmişe sahiptir.[kaynak belirtilmeli] Hint-Avrupa dil ailesinde kendi başına bir kol oluşturur. Bazı dilbilimciler Yunanca ve Ermeniceyi Hint-Avrupa dil ailesi içinde Greko-Grabar olarak bir üst grupta birleştirir. Antik Yunanca, Klasik Yunan uygarlığının dili olarak kullanılmıştır. Modern Yunanca, Antik Yunanca'dan oldukça farklı olmakla birlikte köken olarak ona dayanır. Yunanca, Yunan alfabesi kullanılarak yazılır.

Yunanca, dünyada çoğunluğu Yunanistan'da olmakla beraber Avustralya, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan yaklaşık 13 milyon kişinin anadilidir. Türkiye'de anadili Yunanca olan yaklaşık 2.500 Rum olduğu tahmin edilmektedir. Bunların hemen hemen hepsi İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada'da yaşar. Bunun yanında 15 ve 17. yüzyıllarda İslamlaşan Trabzonlu ahali tarafından konuşulmaktadır. 1965 nüfus sayımında 4,535 kişi anadilini Pontus lehçesi (Yunanca) olarak kaydetmişti.[kaynak belirtilmeli] Yunanistan ve Kıbrıs'tan Türkiye'ye göç eden Yunanca (ya da Rumca) konuşan (konuşabilen) kayda değer Türk de vardır. Bunların da büyük bir kısmı Batı Anadolu ve Mersin yöresine yerleşmişlerdir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Yunanca, devamlı olarak kullanılmış ve tarihi tespit edilmiş en eski dillerden biridir. Tarihin büyük bir kesiminin her devrinde önemli bir edebi eser verebilmiş sayılı dillerdendir. Yunancanın medeniyete, özellikle Avrupa ve Ortadoğu medeniyetlerine katkısı çok büyük olmuştur ve antikitenin ortaçağa ve günümüze bağlantısındaki aracı konumu dolayısıyla insanlık tarihinde en çok iz bırakmış dillerden biridir. Bu sebeple bilim, felsefe ve sanat terminolojisinde ve dünyanın diğer dilleri üzerinde Yunancanın etkisi çok görülür.

Yunan dilinin tarihi gelişimi şu bölümlerden oluşur:

Miken Yunancası:

Dor istilası öncesi Yunancadır. Mora ve Girit bölgesinde konuşulmuş ve Fenike alfabesi “Abjid”’den türetilen Lineer B ile yazılmıştır. Hint-Avrupa dillerinin Helen kolunun bilinen en eski dilidir.

Klasik Yunanca:

Dor istilası sonrasında Ege denizi’nin iki yanında konuşulan lehçelerin toplamıdır. Klasik Yunanca dört önemli lehçeye ayrılmaktaydı:

Dorik lehçe: Epir, Mora, Girit, Oniki Adalar, Bodrum-Gökova-Datça çevresinde

Aiolik lehçe: Thessalia, Sporadlar ve Çanakkale-İzmir arası Batı Anadolu çevresinde

İonia-Attika lehçesi: Atina çevresi (Attika), Euboia, Kikladlar ve İzmir-Güllük arası

Arkadia-Kıbrıs lehçesi: Merkezi Mora ve Kıbrıs

Helenistik Yunanca:

Atina’nın siyasi üstünlüğü sonucu bu dört lehçe Attika lehçesi çevresinde birleşmiş ve Koine (Kine) – Ortak dil oluşturulmuştur. Helenistik Yunanca antikitenin sonunda Makedonya’dan Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyada konuşulmuş; Doğu Akdeniz havzasının, Ortadoğu’nun ve Kuzey Afrika’nın lingua-franca’sı haline gelmiştir. Yeni Ahit Yunancası da Roma İmparatorluğu'nun resmi dili olan Yunanca da bu ortak dildir.

Ortaçağ Yunancası:

Helenistik Yunanca’nın erken ortaçağdan itibaren Doğu Roma’nın halk diline dönüşmesi evresidir. Bütün Doğu Akdeniz havzasında, Karadeniz’in kuzeyi ve güneyinde, Ortadoğu’da “Rum - Romalı" denilen halkın gündelik dili haline gelmiştir.

Modern Yunanca:

Yunanistan'ın kurulmasıyla devletin resmi dili Kathareuousa ilan edildi. Bu dil Eski Klasik Yunanca’nın diriltilmeye çalışılmış bir haliydi. Okullar ve resmî dairelerde sadece bu diyalekt kullanıldı; ancak halk bu diyalekte yabancı olduğundan evlerde ve sokaklarda Halk Yunancası (Demotiki) konuşulmaya devam edildi.

Demotiki'de birtakım bozulmalar olunca 1964'de okullarda Demotiki'nin de okutulmasına izin verildi.

Bu çift dillilik 1976 yılına kadar devam etti. 1976'da Yunanistan’da çıkan bir kanun ile Kathareuousa devletin resmi dili olmaktan çıkartıldı ve Demotiki resmi dil haline getirildi böylece okul, resmî daire ve evlerde konuşulan dilin aynı olması sağlandı.

1982 yılında kabul edilen ikinci bir kanunla Politonik (Polytonic) sistem terk edilip Monotonik (Monotonic) sisteme geçilmiştir. Yani sözcük üzerlerinde vurgulu heceyi belirtmek için kullanılan aksan işaretleri üç çeşitten teke indirgenmiştir. Bu reform tutucu çevrelerce büyük bir tepkiyle karşılanmış ve "Yunanca'nın Katli" olarak yorumlanmıştır. Bugün dahi tutucu çevreler hala Politonik sistemi kullanmakta ısrar etmektedirler. Fakat gazete, dergi, medya ve devlet yeni düzeni sürdürmektedir.

Yunan ve Türk kültürünün yüzyıllarca içiçe olması, kültürler arasında büyük etkileşim yaratmıştır. Türkçedeki meyve, sebze ve balıkçılık terimlerinin çoğu Yunanca'dan Türkçeye girmiştir. Birçok şehir ismi, denizcilik ile ilgili terimlerin çoğu Yunan kaynaklıdır. Bunun yanında Yunanca'ya da Türkçeden girmiş birçok sözcük vardır.

Dilin başlıca lehçeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern Yunanca'nın ağızları
Kuzey ağızı
Mora-İyon ağızı
Güney ağzı
Güneydoğu ağzı
İkinci dereceden yaygın, daha yerel ağızlar
Attika-Mani ağzı
Tsakonika ağzı
Yunanca (Δημοτική / Dimotiki)[değiştir | kaynağı değiştir]
Demotiki, (Dimotiki okunur). Günümüzde Yunanca denilince anlaşılan; Yunanistan ve adalarında ve ufak kelime ve telaffuz farklılıklarla Kıbrıs Cumhuriyeti'nde, halkın konuştuğu lehçedir. Bu ülkelerde bugünkü resmî lehçe Demotiki olup; Kilise yazışmaları hariç; Halk, eğitim, basın-yayın, devlet organları bu lehçeyi kullanırlar.

Kathareuousa (Καθαρεύουσα)[değiştir | kaynağı değiştir]
19. yüzyılda Adamantios Korais'in büyük çabalarıyla, Antik Yunanca ile Modern Yunanca arasındaki geçişi en iyi temsil eden, modern sözcüklere eski Yunanca'dan karşılıklar bulmak, Yunan dilini Avrupa ve özellikle Türkçe kökenli sözcüklerden arındırmak için hazırlanmış bir lehçedir. Her ne kadar 1976'ya kadar devletin resmî dili olarak kabul edilse de, halkın Demotiki lehçesi konuşması engellenememiştir, 1976 yılında okullardaki zorunlu Kathareuousa lehçesindeki eğitim kaldırılmış, devlet yazışmaları ve medyada da kullanımı durdurulup resmi dil olmaktan çıkarılmış, revize edilmiş Demotiki resmi lehçe ilan edilmiştir. Günümüzde hala Kıbrıs Başpiskoposluğu'nda, Antakya Patrikhanesi ve Kudüs Patrikhanesi'nde yazışma dili olarak kullanılan lehçe Kathareuousa'dır.

Tsakonika (Τσακώνικα)[değiştir | kaynağı değiştir]
Demotiki lehçesinden ayrı bir dil olacak kadar farklı bir lehçedir. Köken olarak Yunanca'nın Dor lehçesinin devamıdır. Yunanistan'ın Mora Yarımadası'nda bulunan birkaç köydeki yaklaşık 3.000 kişinin anadilidir.

Pontus lehçesi (Yunanca) (Pομέικα / Romika, Ποντιακά / Pondiaka)[değiştir | kaynağı değiştir]
Romeika lehçesi, büyük çoğunluğu 1923 mübadelesinde Yunanistan'a göçmüş olan ve bugün kuzey Yunanistan'da varlığını sürdüren Karadenizliler, Trabzon ve Rize'nin bazı köylerinde yaşayan Müslümanlar ile başta Ukrayna olmak Karadeniz sahilinde yer alan eski Yunan kolonilerinde yaşayan Ortodoks Yunan azınlıklar konuşulmaktadır. Romeika en az 5.000'i[2] Türkiye'de, 200.000'i Yunanistan'da olmak üzere toplam 325.000 kişi tarafından ana dil olarak konuşulmaktadır. Türkiye'de bu lehçeyi konuşanlar, konuştukları dili çoğunlukla "Rumca veya "Rumlara özgü" anlamına gelen "Romeika" olarak adlandırırken, Yunanistan'da 19. yüzyıldan itibaren coğrafyaya vurgu yapılarak "Karadeniz'e özgü" anlamında "Pontiaka" olarak adlandırılmıştır ve günümüzde dil bilimciler tarafından da bu şekilde bilinmektedir. Türkiye ve Gürcistan'da yaşayan Rum topluluklarınca Pontiaka adı bilinmemekte veya yeni duyulmakta olup, onlar dillerini "Romeika" olarak adlandırmaya devam etmektedirler. Romeika lehçesi, bir yandan Türkçe, Farsça, Ermenice, Lazca ve diğer Kafkas dillerinden etkilenirken, başta Trabzon ağzı olmak üzere Türkçenin Karadeniz lehçelerinin tümünü, Lazca ve yerel Ermeniceyi de aynı oranda etkilemiştir [3]. Özhan Öztürk'ün Karadeniz Ansiklopedisi'ne göre Türkiye'de (Karadeniz Bölgesi) Romeika lehçesinin ana dil olduğu yerler şunlardır.

Kapadokya lehçesi (Yunanca) (Καππαδοκικά / Kappadokika)[değiştir | kaynağı değiştir]
Kapadokya lehçesi, Bizans Yunancası'ndan doğmuş, Orta Anadolu'da konuşulmuş bugün ise ölmek üzere olan lehçelerden biridir. 1071 yılında Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra Kapadokya lehçesinin Yunanca konuşulan diğer yerlerle bağlantısı kesildiğinden, bu tarih, lehçenin gelişim sürecinin durmasının başlangıcıdır. Bununla birlikte, Türkçe çoğunluk dili hâlini almıştır. İki halk arasındaki hızlı kültürel etkileşim Yunanca'dan ayrılmaya başlamış olan Kapadokya lehçesini, daha da başka bir çehreye bürümüştür. Türkçe seslerden, sesli uyumlarına kadar birçok konuşma ve yazı kuralı bu dile girmiştir. Dimotiki lehçesinde hiç bulunmayan, Ü, Ö, Ş, Ç seslerinden, cümledeki öge dizilişine kadar birçok kural bu dile geçmiştir.

Kalabriya lehçesi (Yunanca) (Κατωιταλικά / Kato italika)[değiştir | kaynağı değiştir]
İtalya'nın Yunanistan'a en yakınlaştığı yerlerde, Apulia ve Kalabriya bölgelerinde konuşulan lehçedir. Çok öncelerde buralarda koloni kurmuş Yunanlar tarafından konuşulmaktadır ve Ortaçağ Yunancası'ndan çok fazla etkilenmiştir.

Yahudi Yunancası[değiştir | kaynağı değiştir]
Yevanik, (İbranice: Yevan = Yunan) artık konuşanı neredeyse bulunmayan Yunan lehçelerinden biridir. Uzun yıllar Yahudi Yunanlar tarafından konuşulmuştur. lehçenin yazımı için çoğu zaman İbranî alfabesi kullanılmıştır. Konuşanlarının Yunan, Türk ve Bulgar toplulukları ile kaynaşmasından dolayı asimile olmaları, İsrail Devleti bağımsızlığını ilan edince, kişilerin buraya göç etmesinden ve Yahudilerce kutsal sayılan İbranîce'nin İsrail'de resmî dil kabul edilmesi ve Yahudi Soykırımı sonucu yok edilmelerinden dolayı, kullananların sayısı önemli ölçüde azalmıştır. 1987'de yapılan araştırmalar sonucu 35'i İsrail'de olmak üzere dünyada toplam 50 kişi Yahudi Yunancası bilmektedir[5], ancak gelecek 15-20 yıl içinde bu dilin ölü bir dil olma ihtimali çok yüksektir.

Dilin Genel Yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Yunanca'da bakıldığında ilk göze çarpan sesli harfler üzerindeki vurgulardır. Yunanca'da Τόνος (tonos) olarak adlandırılan bu vurgu işaretleri, gerek sözcüğün telâffuzunu, gerek ise anlamını değiştirebilir. İki veya daha fazla heceye sahip tüm sözcüklerde vurgu olur. Çoğu zaman verilen şu örneği incelediğimizde vurgu işaretinin önemini görebiliriz:

Είμαι γερός: "sağlıklıyım" diyoruz; fakat vurguyu yanlış yerde kullanırsak, anlam tamamen değişir:

Είμαι γέρος: "ihtiyarım".

Yunanca'da tek heceli sözcüklerde vurgu kullanılmaz, fakat bu kuralın üç istisnası vardır:

πού (pu): nerede, nereye

πώς (pos): nasıl

ή (i): veya, ya da.

Türkçede sözcüklerde vurgu genellikle son hecede bulunur. Türkçeye diğer dillerden geçmiş kelimelerde ve birleşik kelimelerde vurgu sonda olmayabilir. Bazı şehir isimlerini ele aldığımızda, vurgunun nasıl değiştiğini görürüz. Uşak ve uşak iki aynı sözcük olmasına rağmen, anlamı il olan Uşak sözcüğünde vurgunun birinci heceye kayması nedeniyle, aklımızda iki farklı kavram oluşur. Eğer bunu vurgu işareti ile belirtecek olsaydık;

Úşak: Bir il Uşák: Erkek hizmetçi

Áydın: Bir il Aydín: Düşünür, âlim

Denízli: Bir il Denizlí: Denizi olan bölge

Bódrum: Bir tatil yöremiz Bodrúm: Evlerin alt katlarındaki depo

Éyüp: İstanbul'un bir ilçesi Eyűp: Bir bay ismi

Yunanca'da karşılığı olan, yabancı dillerden birçok sese özel harf bulunmazken, dilin genelinde Türkçe'deki, Ö, Ü, C, Ç, I, H, J, Ş sesleri bulunmaz. Bunun aksine Türkçe'de de Yunanca'daki Θθ Δδ Χχ (Χχ = Türk şiveleri hariç) sesleri bulunmaz.

Yunancada fiiller, ve sıfatlar Almanca'dakine benzer bir şekilde çekimlenir. Üç ana fiil çekim türü vardır. Fakat bazı düzensiz fiiler bu üç kurala da uymayabilir. Türkçede olduğu gibi, çekimli fiilden önce özne kullanmaya gerek yoktur. Yâni; Ben gidiyorum yerine Gidiyorum dememiz gibi. Fakat Türkçedekinin aksine bu dilde sıfatlar da çekimlenir. Sıfatlar da çekimlenirken cinsiyet baz alınır. Yunancada isimler, eril, dişi ve nötr olarak üçe ayrılır. Dişi isimler η, eril isimler ο, nötr isimler ise το artikeli ile belirtilir. Bu kavram Türk diline yabancı bir kuraldır. Türkçe ve herhangi bir akrabasında isimlerden önce tanımlık kullanılmaz.

Yunan alfabesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Greek alphabet alpha-omega.svg
Yunan alfabesi
Αα Αlfa Νν Ni
Ββ Vita Ξξ Ksi
Γγ Gama Οο Omikron
Δδ Delta Ππ Pi
Εε Epsilon Ρρ Ro
Ζζ Zeta Σσς Sigma
Ηη İta Ττ Taf
Θθ Thita Υυ İpsilon
Ιι İota Φφ Fi
Κκ Kapa Χχ Hi
Λλ Lamda Ψψ Psi
Μμ Mi Ωω Omega
Tarihçe
Eski harfler
Digama Heta San Tsan Kopa Sampi
Diyakritik Tipografi
Rakamlar
ϛ (6) ϟ (90) ϡ (900)
Diğer dillerde
Baktriyaca Kıptîce Arnavutça
İlgili maddeler
Bilimsel semboller
Kategori Kategori Commons sayfası Commons
g t d
Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω
α β γ δ ε ζ η θ ι κ λ μ ν ξ ο π ρ σ
ς τ υ φ χ ψ ω
Harfler için detaylı bilgi: Yunan alfabesi.

Türkçe İle Benzer Sözcükler[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağıdaki listede yer alan kelimeler köken bakımından değişik dillere aittir. Bu kelimelerden bir kısmını kökeni Türkçe, bir kısmının kökeni Fransızca, İtalyanca, bir kısmını kökeni de Yunancadır.

Aγγαρεία (aggareia): Angarya
Αχούρι (ahouri): Ahır
Βαγόνι (vagoni): Vagon
Βαπόρι (vapori): Vapur
Βάζο (vazo): Vazo
Βίδα (vida): Vida
Βιτρίνα (vitrina): Vitrin
Γιακάς (giakas): Yaka
Γιλέκο (gileko): Yelek
Γιαλός (gialos): Yalı
Γαλέτα (galeta): Galeta
Γαργάρα (gargara): Gargara
Γιάρδα (giarda): Yarda
Γιουβέτσι (giouvetsi): Güveç
Δαντέλα (đantela): Dantel
Zάρι (zari): Zar
Zεϊμπέκης (zeimpekis): Zeybek
Κάλφας (kalfas): Kalfa
Καπλαμάς (kaplamas): Kaplama
Καρπούζι (karpouzi): Karpuz
Κασκόλ (kaskol): Kaşkol