Print this page
-->

Kazakça

Kazakça veya Kazak Türkçesi[2], Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Noğay ve Karakalpak Türkçesine yakındır.

Dünya'da yaklaşık 16 milyon kişi, Kazakistan'da da 10 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazak Türkleri Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazak Türkçesi yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'de oturanların çoğu %88,7 oranla Kazak Türkleridir. Bu bakımdan eyalet nüfusunun %98'i kadarını Türk halkları oluşturmaktadır. İldeki önemli bir nüfus Kazak Türkçesi konuşmaktadır.

Özellikleri

Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler j'ye (yok → joq, yıl → jıl, yay → jay), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir (şükür). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.

J harfiyle yazılan kelimeler bâzı ağızlarda c olarak söylenmektedir: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız

Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz.

Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"

Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osu şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).

Alfabe

    Ana madde: Kazak alfabesi

Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır. Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (söz başında ye okunur, söz içinde e okunur), ё (yo), ж (j), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь ( inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).
Metin örneği
Kiril     Latin     Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын

Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
Ер Түрік Ұрпағымын Даңқы Кеткен
Бір Кезде Европаңды Ті Тіреткен
Кіргені Есік, Шыққаны Тесік Болып
Күнбатыс, Күншығысқа Әмірі Жеткен
Кешегі Хан Шынғыстың Ұрпағына
Талай Царь, Талай Князь Тәжім Еткен
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын
Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
(Торайғыров)
    Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın

Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
Er Türik Urpağımın Dañqı Ketken
Bir Kezde Evropañdı Ti Tiretken
Kirgeni Esik, Şıqqanı Tesik Bolıp
Künbatıs, Künşığısqa Ämiri Jetken
Keşegi Xan Şınğıstıñ Urpağına
Talay Carʹ, Talay Knyazʹ Täjim Etken
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
(Torayğırov)
    Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın

Uranğa alaş degen atti alamın
Süygenim Qazaq ömiri özim Qazaq
Men nege Qazaqtıqtan saqtanamın
Er Türik urpağımın danqı ketken
Bir kezde Evropandı ti tiretken
Kirgeni esik şıqqanı tesik bolıp
Künbatıs künşığıska æmiri jetken
Keşegi xan şıngıstıng urpağına
Talay tsar' talay knyaz' tæjim etken
Men Qazaq Qazaqpın dep maktanamın
Uranğa alaş degen attı alamın
Süygenim Qazaq ömiri, özim Qazaq
Men nere Qazaqtıqtan saktanamın
(Toraygirov)

Dilbilgisi
Zamirler
Şahıs Zamirleri Tekil     Çoğul
Kazakça
    Türkçe     Kazakça     Türkçe
Мен (Men)     Ben     Біз (Biz)     Biz
Сен (Sen)     Sen (tekil samîmî)     Сендер (Sender)     Siz (çoğul samîmî)
Сіз (Siz)     Siz (tekil resmî)     Сіздер (Sizder)     Siz (çoğul resmî)
Ол (Ol)     O     Олар (Olar)     Onlar
Kazak Türklerinde kişi isimleri

    Ana madde: Kazak Türklerinde kişi adları

Arman (düş, rüya), Şolpan (Çolpan, Venüs, Zühre (uydu)), Kanat (kanat), Aynur (ayın nuru), Aygül, Gülnur, Gülcan, Aycan, Nurcan (Işık ruhu), Togcan (Saf can), Аydаnа, Аymаn, Аysаnа, Аysаnеm, Аysu, Аysuluu, Аysulu, Аygеrim, Аygül, Аynur, Аynа, Аydоs, Аydаn, Аyzа, Аyhаnım, Аysа, Аybаlа, Аybikе, Аyziya, Аynаgul,Аybоl, Аypаrа, Aytugan, Kudayberdi, Boğdan, Kütken (Bekleyen), Aydar, Temir, Timur, Temirlan (Demir delikanlı),Kıztumas, Amankeldi (Esenlik geldi), Ulbolsın (Oğul olsun), Ulbala (oğul çocuk). Erkek adlarında başına ve sonuna bay, bek, han, gali (ali) eklemeleri yaygındır. Kız adlarında ise gül, nur eklemeleri yaygındır.