Azerice, Azerbaycan Türkçesi, Azerbaycan dili ya da Azerbaycanca, Türk dillerinin Oğuz grubu içerisindedir ve Türk halklarından biri olan Azerbaycan Türklerinin ana dilidir. Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesine en yakın olan dildir. En çok konuşucusu İran Azerbaycanında bulunan Azerice, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir.[7] Rusya Federasyonu'nun özerk Dağıstan Cumhuriyeti'nde ise resmî dillerden biridir.
Konuşulan Alan
Azerice, Azerbaycan'da 9.600.000[8], İran'da ise 12-18 milyon kişi tarafından konuşulan bir dildir. Irak Türkmenlerinin ağzı da Azericeye benzer. Azerbaycan'da 1991 yılı itibarıyla Azericeye uyarlanan Latin alfabesi yeniden kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye'de Ardahan, Kars, Iğdır[9] illerinde konuşulur.
Ağızları
Azerbaycan arazisinde dört ağız vardır:
Doğu ağzı — Kuba, Şamahı, Bakü, Muğan ve Lenkeran ağızları
Batı ağzı — Kazah, Karabağ, Gence ağızları
Kuzey ağzı — Şeki (Nuha) ve Zakatala-Kah ağızları
Güney ağzı — Nahçıvan, Ordubad, Erivan ağızları
Ağızlar birbirinden fonetik özelliklerine göre ayrılırlar.
Tarih
Tarihî seyir içersinde de Türkçeye en çok benzeyen Türk dillerinden birisidir. Bunun nedenlerinden birisi Azerbaycan Türkçesi de Türkiye Türkçesi gibi Oğuz grubuna dahil olmasıdır. Aynı zamanda yazı dili de olan Azerice yazı dili geleneğine sahip olma bakımından Türkiye Türkçesiyle hemen hemen paraleldir.[10]
Oğuzca
Türk dili, 13. yüzyılda Hazar’ın batısında Oğuzca merkezli bir özellikte bağımsız gelişimine başlamıştır. Batı Türkçesi[11] (Oğuzca veya Yeni Batı Türkçesi) olarak belirtilen bu bölge Türkçesinin içinde saha bakımından zamanla iki daire meydana gelmiştir. Bunlardan biri Azerbaycan ve Doğu Anadolu sahasını içine alan Doğu Oğuz kolu, diğer Osmanlı sahasını içine alan Batı Oğuz koludur.[12]
11. - 13. yüzyıllar arası, aynı zamanda Oğuzların Orta Asya’dan batıya doğru uzanan siyasî etkinliklerinin güçlenme dönemidir. Nitekim daha 11. yüzyılda büyük Selçuklu Devleti’nin batıya yaptığı göçlerle, Oğuz nüfuzu yalnız Sirderya, Maveraünnehir, Harezm ve Horasan bölgelerinde kalmamış; Azerbaycan üzerinden Abbasi Devleti'nin başkenti ve büyük kültür merkezi Bağdat’a kadar uzanmıştır.[13] Bu etkililik Oğuzca açısından da aynı yönde bir gelişme yaratmıştır.
Batı ve Doğu Kollarının Açılması
Azerbaycan ve Osmanlı Türkçeleri arasında, daha çok şivede kalan ayrılıkların sebeplerini Doğu Oğuz koluna Oğuz dışı Türk şivelerinin, özellikle Kıpçak unsurlarının yaptığı etki ve İlhanlılardan kalan bazı Moğolca izlerinde aramak lazımdır. Bu iki Türkçe arasındaki başlıca ayrılıklar, kelime başındaki b - m, kelime içindeki ķ - ġ - ħ, ilk hecedeki e - i, kelime başındaki t - d ile akuzatif ve bazı fiil çekimleri etrafında toplanmıştır.[14]
Nahçıvan’daki Ana Dili Heykeli
Batı Oğuz Kolu
(b-, -ķ, e-, t-) Doğu Oğuz Kolu
(m-, -ħ, i-, d-) Anlam
ben mən “Ben kişi zamiri”
biŋ min “1000 sayısı”
baķ- baħ - (bax) “Bakmak”
tarla tarla “Tarla”
orduyı ordunu “Orduyu”
Batı ve doğu Oğuz kolları arasındaki farklılıklar 14. yüzyıldan sonra kesinleşmeye başlamıştır.[15] Azerbaycan sahasında yetişen başlıca edebî şahsiyetlerin bulunduğu 17. yüzyıldan önce de doğu ve batı Oğuz kolları arasında kayda değer bir ayrılık bulunmadığı için bu iki Oğuz ağzı, yazı dili olarak Batı Türkçesi adı altında zikredilmişlerdir.[14]
Yazı dili
Arap asıllı Türk alfabesinin kullanıldığı devirlerde Azerbaycan ve Osmanlı Türkçesi sahalarında kaleme alınan eserlerin imlasında büyük ortaklıklar söz konusu olmuştur. Çünkü Türkçenin eski devirlerinden gelen ve bu alfabede standartlaşan imla, doğu ve batı sahalarında aynı imla geleneğini gerektiriyordu. Mesela kapı kelimesi Hazar’dan batısından
19. asrın başlarından itibaren Ruslar, Kafkaslar ve Azerbaycan’ı istila etmeye başladılar. 18 Şubat 1828’de Ruslarla Kaçar Hanedanı arasında imzalanan Türkmençay Antlaşması gereğince Aras Nehri’nin kuzeyinde kalan Azerbaycan toprakları Ruslara bırakıldı.[16] Azerbaycan Türkçesi veya Azerice, 17. yüzyıldan sonra kendi mecrasında gelişimine devam etmişti. Rus egemenliğinden sonra, Osmanlı Türkçesi bölgesi ile olan irtibatların azalması ve zamanla bölgede oluşturulan devlet yapısı sonucunda yazı dili olarak Azerbaycan dili resmiyet kazandı.
Sesbilim
Ünsüzler
Standart Azericede ünsüzler Çift dudak Labio-
dental Diş Diş yuvası Post-
alveolar Palatal Velar Gırtlak
Patlayıcı ve
yarı kapantılı p b t d ʧ ʤ c ɟ k ɡ
Geniz m n
Sürtünmeli f v s z ʃ ʒ x ɣ h
Approximants l j
Taps ɾ
Ünlüler
Standart Azerice ünlüler
Azeri vowel chart.png
Alfabe
İran’daki Azerilerin Arap abecesi ile yazılmış Mirza Mehemmed Tağı Kumri (1819-1891) adlı şaire ait bir şiir kitabı
Alfabe değişiklikleri ve karşılıklar
Arap Asıllı Alfabe
(-1929[17])
İran Latin Asıllı Alfabe
(1929–1939)
Azerbaycan SSC Kiril Asıllı Alfabe
(1939–1991)
Azerbaycan SSC Latin Asıllı Alfabe
(1992- )
Azerbaycan Cumhuriyeti
ا,آ A a А а A a
ﺏ B b Б б B b
ﺝ Ç ç Ҹ ҹ C c
چ C c Ч ч Ç ç
ﺩ D d Д д D d
E e Е е E e
ﻉ ,(کسره) Ə ə Ә ә Ə ə
ﻑ F f Ф ф F f
گ G g Ҝ ҝ G g
ﻍ Ƣ ƣ Ғ ғ Ğ ğ
ﺡ,ﻩ H h Һ һ H h
ﺥ X x Х х X x
Ь ь Ы ы I ı
ی I i И и İ i
ژ Ƶ ƶ Ж ж J j
ﻙ K k К к K k
ﻕ Q q Г г Q q
ﻝ L l Л л L l
ﻡ M m М м M m
ﻥ N n Н н N n
ﻭ O o О о O o
Ɵ ɵ Ө ө Ö ö
پ P p П п P p
ﺭ R r Р р R r
ﺙ,ﺱ,ﺹ S s С с S s
ﺵ Ş ş Ш ш Ş ş
ﺕ,ﻁ T t Т т T t
ﻭ U u У у U u
ﻭ Y y Ү ү Ü ü
ﻭ V v В в V v
ی J j Ј ј Y y
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ Z z З з Z z
Türk yazı tarihi mevcut bilgilerle Göktürk Alfabesi ile başlasa da[18], Azericenin yazılmasına Arap alfabesinin bir varyantı ile başlanmıştır. Selçuklu ve Oğuzlar 10. asırdan başlayarak Arap alfabesine Türkçe için gerekli birkaç harfi ekleyerek (ç, p, j gibi) bu alfabeyi kullanmış ve bu alfabeyle değerli eserler yaratmışlardır.
Arap asıllı alfabe, Azericenin özünü ifade etmesi için mükemmel bir alfabe olmasa da, 20. asrın evveline kadar bu alfabeden Azerbaycan muhitinde genişçe yararlanılmış ve bu alfabeyle Azerbaycan tarihinin, edebiyatının kıymetli eserleri kaleme alınmıştır.
Azerice için 1929 yılına dek Arap asıllı alfabe kullanılmıştır. 1929-1939 yılları arasında Latin asıllı alfabe, 1939-1991 yılları arasında Kiril alfabesi kullanımda olmuştur. 1991 yılından itibaren Latin kaynaklı alfabeye geçilmiştir.
İran'ın Azerbaycan bölgesi ve diğer yerlerde yaşayan Azeriler ise bugün de Arap asıllı alfabe kullanmaktadırlar.
Ayrıca bakınız
Oğuz grubu
Azeriler
Azerice (İran dili)
Azerice Vikipedi
Kaynakça
^ "Azerbaijani, North". Ethnologue. Erişim tarihi: 17 Haziran 2016. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Azerbaijani, South". Ethnologue. Erişim tarihi: 17 Haziran 2016. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Azerbaijani, North". Joshua Project. Erişim tarihi: 17 Haziran 2016. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Azerbaijani, South". Joshua Project. Erişim tarihi: 17 Haziran 2016. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Azerbaijani (Azeri)". UNESCO. Erişim tarihi: 17 Haziran 2016. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ (Rusça) Конституция Республики Дагестан, Глава 1, Статья 11
^ Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. Maddə 21. Dövlət dili
^ Kuzey Azerice Azerbaijani, North Speaking Peoples, Joshua Project
^ http://www.yesiligdir.com/content/view/21/30/
^ Erdem,KONUR,"Azerbaycan Türkçesinin Fonetik Özellikleri",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi
^ Türkoloji kullanımında esas Batı Türkçesi, Türkçenin Miladın öncesine ait “Lir” kolunu belirtmek için de kullanılır. Burada MS. 13. yüzyılda Hazar Denizi’nin batısında gelişen dil bölgesi için bu tabir kullanılmıştır. Bkz: Agop Dilaçar, Batı Türkçesi, TDK Belleten, Ankara, 1953, s. 73
^ Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 2002, s. 15
^ Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Eski Anadolu Türkçesinin Türk Dili Tarihindeki Yeri, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, İzmir, 2005, s. 472
^ a b Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 2002, s. 15-17
^ Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş, Eski Türkiye Türkçesi, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994, s. VII
^ Prof. Dr. Yavuz Akpınar, Azeri Edebiyatları Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1994, s. 35
^ Azerbaycan Cumhuriyeti için son tarihtir. Kuzeyde 1929 yılından itibaren bu alfabe kullanımdan kalkmıştır.
^ Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2002, s. XXVII
Dış bağlantılar
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Güney Azerice Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Azerice Vikihaber deneme projesi bulunmaktadır.
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Azerice
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Vikikitap'ta ara Vikikitap'ta kitaplar
Türk Lehçeleri Sözlüğü TDK - TC.Kültür ve Turizm Bakanlığı - Ahmet Yesevi Üniversitesi
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü
Azerice<>Türkçe Sözlük (Pamukkale Üniversitesi)
Learn Azerbaijani, the easiest-to-learn Turkic dialect (videolu)
Türkçe-Azerice sözlüğü
Azerice-İngilizce, İngilizce-Azerice, Rusça-Azerice, Azerice-Rusça sözlük
İngilizce-Azerice, Almanca-Azerice, Fransızca-Azerice, Rusça-Azerice sözlük
İran'daki Azeri Türkleri - Video
Dil Bilimi
A language of Azerbaijan
Türkmence (Türkmençe, türkmen dili, түркменче, түркмен дили, تورکمن تیلی ,تورکمنچه), çoğunluğu Türkmenistan'da yaşayan Türkmenlerin konuştuğu çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Türkmence, Türkmenistan'da resmi dil statüsündedir. Türkmenistan'da yaşayan toplam 6 milyon kadar kişinin yanı sıra Türkmenistan'ın dışında, Afganistan'ın Güney Türkistan denen kısmında, çoğu Türkmenistan sınırına yakın, bir kısmı da Afganistan-İran sınırında yaşayan yaklaşık 1 buçuk milyon Afganistan Türkmeni ile İran'ın kuzey-doğusunda bulunan ve Türkmenistan ile sınır komşusu olan Türkmen Sahra (ترکمن صحرا) denen coğrafi bölgede yaşayan 2 milyon İran Türkmeninin ana dili konumundadır. Türk dilleri arasında Türkiye Türkçesi ve Azerice'ye yakındır. Türkmence'nin alt kolu olarak sınıflandırılan Kafkasya Türkmencesi ayrı bir Oğuz dili olarak da kabul edilir. Özbekistan'ın çoğunlukla Harezm bölgesinde konuşulan ve Özbekçe'den ses bilgisi ve gramer düzeylerinde önemli farkları bulunan Harezm Oğuzcası Türkmenceyle benzer dil özellikleri paylaşır. Harezm Oğuzcasını, Türkmenceleşmiş Özbek diyalekti olarak kabul eden görüşler mevcuttur. Irak ve Suriye'deki Türkmenlerin konuştuğu dil ise daha ziyade Türkiye Türkçesi ve Azerice'ye yakın olduğu için Türkmence kapsamında değerlendirilmez.
Tarihçe
Türkmence, Ural Altay Dil Ailesi'nin Altay dilleri kolunun Türk dilleri grubunun Oğuz öbeği içinde yer alır. Yenisey havzası ve Ötüken'deki ana yurtlarından 9. ve 11. yüzyıllar arasında Aral gölünün kuzeyine ve Sirderya bölgesine göç eden ve Müslüman olduktan sonra Türkmen adını alan Oğuzlar, 11. yüzyıldan itibaren Büyük Selçuklu Devletini kurup dalgalar halinde Harezm, Horasan, Azerbaycan üzerinden Anadolu'ya değin uzanmışlardır. Türkmenlerin kaderini değiştiren en önemli olaylardan biri de Moğol İstilalarıdır. Bunun neticesinde Türkmen boylarının bir kısmı Batıya doğru ilerlerken, bir bölümü de Afganistan-Harezm-Horasan-İran-Azerbaycan hattında kalmıştır. Günümüzde Türkmenistan'daki Türkmenler, Oğuz Türklerinin batıya ikinci büyük göç dalgasında yer almayan bakiyeleridir.
Türkmenceyle yazılmış en eski metinlerin, Ahmed Yesevî’nin şiirleri ve Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’u olduğu iddia edilirse de, aslında bunlar Türk dilinin müşterek dönemine ait eserlerdir. Eski Türkmen Türkçesi, yazılı belgelerle takip edilemeyen Ana Oğuz Türkçesinin içinden ayrılan veya Ana Oğuz Türkçesiyle beraber yaşamış olan bir kol olarak düşünülmektedir. Özellikle Hazar Denizi’nin batısına göç eden kalabalık Oğuz boylarının dışında, Hazar’ın doğusunda yaşamını sürdürmüş olan Oğuzların konuşmuş oldukları diyalektlerdir. Yazı dili olmadığı için Eski Türkmen diyalektleri olarak da belirtilebilir. Hazar Denizi’nin güneyi ve batısındam Balkanlar’a kadar olan sahada Eski Anadolu Türkçesi sonrasında 15. yüzyılla beraber Osmanlı Türkçesi ve Klasik Azerbaycan Türkçesi Oğuz yazı dilleri olarak sistemleşirken, Eski Türkmen diyalektleri de sahasında Kıpçak lehçeleri konuşan Türk boylarıyla beraber özelliğini oluşturmuştur. Tüm Türkistan'da olduğu gibi Türkmenlerin yaşadığı coğrafyada da yazı dili konumunda olan Harezm Türkçesi ve Çağatayca Türkmenler üzerinde etkili olmuştur.
Türkmence asıl eserlerini 18. yüzyıldan itibaren vermeye başlamıştır.[2]Türkmen edebiyatının en büyük şairi sayılan Mahtumkulu Firaki Türkmen edebiyatının önde gelen temsilcilerinden biridir. 18. yüzyıl şairi olan Mahtumkulu Türkmen halkına yol göstermeye ve umut vermeye çalışan bir şair olarak, şiirleri Türkmen hayatının her yönünü kapsamış ve Türkmen birliği, Türkmen ruhu ve şuuru, gibi konular Mahtumkulu’nun şiirlerinde en çok öne çıkan temalar olmuştur.
Dil özellikleri
Türkmence, Azerice ile birlikte Türkiye Türkçesi'ne en yakın olan dildir. Türkiye Türkçesi konuşan insanlar tarafından küçük bir çabayla anlaşılabilir. Türkmence, Azerice ve Türkiye Türkçesi gibi eski Oğuzca'dan kopup ayrı bir gelişim sergileyen bir dildir. Azerice’ye ve Türkiye Türkçesi’ne oldukça yakın olmasıyla, bunlarla birlikte Oğuz dilleri arasında yer alan Türkmence bununla beraber bu dillerden bir takım hususiyetlerle belirgin bir şekilde ayrılır. Bünyesinde eski Oğuzcaya ait unsurları barındırmasına rağmen Çağataycanın tesirinde gelişmiş bir yazı dili olduğu için Azerice ve Türkiye Türkçesinden farklı olaark Türk dillerinin Uygurca ve Kıpçak dili gibi doğu ve kuzey kolunda yer alan lehçelere ait özellikler de taşımaktadır. Türk dillerinin Oğuz grubunda görülen b- > v- değişmesi, Türkmencede olmayıp b’ler korunmuştur (bol- “ol-”, bar “var”, bermek "vermek" vs.). Türkmencenin en önemli özelliklerinden birisi de Türkiye Türkçesi'nin ve Azerice’nin kısalttığı asli uzun ünlüleri korumuş olmasıdır. Aslî uzunluklar, Türkmence kelimelerin ilk hecesinde bulunurlar: aağı (ağıt), gaabak (göz kapağı), mooncuk (boncuk), ooba (oba,köy), oodun (odun).[2] Arapça ve Farsçadan alınma kelimelerde bulunan "f" ünsüzleri Batı Türkçesinin diğer kollarında korunurken Türkmencede, Kuzey ve Doğu lehçelerinin birçoğunda olduğu gibi, sistematik bir şekilde "p"ye dönmektedir: fermân > permaan, fikr > pikir, hefte > hepde, insâf > ınsaap. Türkmence, bunların dışında birçok özelliğiyle Batı grubuna giren diğer lehçelerle benzerlik göstermektedir.
Türkmencenin kelime hazinesini, Türkçe kelimelerin yanı sıra Arapça, Farsça ve Rusça kelimeler oluşturmaktadır. Sovyetler Birliği döneminde Arapça ve Farsça kelimelerin geçişi dururken Rusça kelimelerin sayısı hızlı bir şekilde artmıştır. Türkiye Türkçesinin dışındaki Batı grubu Türk lehçelerinde Rusça kelimeler bakımından bir ortaklık söz konusudur. Türkiye Türkçesinde ise, onlardan farklı olarak Fransızca ve İngilizce kelimeler bulunmaktadır.
Türkmencenin birçok ağzı bulunmaktadır. Söz konusu ağızlar, şu şekilde sıralanabilir: Yomut, Teke, Ersarı, Sarık, Salır, Gökleñ, Çovdur, Alili, Nohur, Garadaşlı, Änev, Yemreli, Hasar, Ata, Nerezim, Çandır, Mukrı, Sakar, Bucak, Olam, İğdir, Surhı, Düyeci, Hatap, Eski, Bayat, Hıdırili, Mehin, Çärcev, Mürçe, Kıraç, Burkaz, Mücevür ve Arabaçı. Sovyet döneminde, edebî dil için Yomut ve Teke ağızları esas alınmış, ancak Türkmen aydınları bütün ağızlardan faydalanmayı prensip edinmişlerdir. Bu çizgide gelişen Türkmenceyle yazan birçok şair ve yazar yetişmiş ve bunlar zaman zaman kendi ağızlarında bulunan bazı kelimelere de eserlerinde yer vermişlerdir.
Alfabe
Ana madde: Türkmen alfabesi
Türkmence 1929 yılına kadar Arap harfleri ile yazılırdı. 1929–1940 arasında Latin harflerine geçilse de 1940 yılından itibaren Sovyet Türkmenistan'ında Rus etkisi nedeni ile Kiril afabesi'ne geçiş yapılmış ve Türkmence için Kiril alfabesi kullanılmaya başlanmıştır. 1991 yılında Sovyetler Birliği dağılıp Türkmenistan bağımsız bir ülke haline gelince, Türkmenistan Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov hemen Türkmencenin yazımında yeniden Latin harflerinin kullanımını teşvik etmeye başladı. Türkmenistan Meclisi, 12 Nisan 1993 tarihinde aldığı bir kararla, Türkmen dilinin yazımında Latin harfleri esas alan, otuz harften oluşan, Türkmenistan'da Täze Elipbiý denen yeni Türkmen alfabesine geçmeyi kabul etmiştir. Bu karara göre yeni alfabe, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren resmen kullanılmaya başlanmış; daha sonra alınan bir kararla birkaç harfte değişiklik yapılarak 1 Ocak 2000'de bütünüyle Lâtin alfabesine geçilmiştir. Pound (£), dolar ($), yen (¥) ve yüzde işaretleri (¢) gibi bazı olağandışı harfler, daha geleneksel harf sembolleri ile değiştirilmiştir. Türkmence hala İran ve Afganistan'da Arap harfleri ile yazılmaktadır.
A B Ç D E Ä F G H I J Ž K L M N Ň O Ö P R S Ş T U Ü W Y Ý Z
a b ç d e ä f g h i j ž k l m n ň o ö p r s ş t u ü w y ý z
Alfabe Türk alfabesini temel alarak oluşturulduysa da birkaç farklılık bulunmaktadır.
Türkmen alfabesinde Türk alfabesinden farklı olan harfler şunlardır:
ä: açık e
j: c
ž: j
ň: genizsi n
w: v
ý: y
y: ı
Dilbilgisi
Zamirler
1-Şahıs Zamirleri
Türkmence şahıs zamirleri aşağı yukarı Türkiye Türkçesindeki gibidir:
Men, sen, ol, biz, siz, olar
Yönelme hâl çekimi:
maňa, saňa, oňa
2-İşaret Zamirleri
Türkmence işaret zamirleri şunlardır: Bu, şu, ol, şol.
Çekimli hallerde;
"Bu" işaret zamiri "m" ile başlar.
Ek ile zamirlerin aralarına "n" sesi girer.
Yönelme hallerinde ise n>ň değişmesi olur.
muny: bunu, muňa: buna, onuň: onun
Fiiller
Şimdiki zaman (Häzirki zaman)
-ýar, -ýär Şimdiki Zaman Eki + Şahıs Ekleri
Şimdiki Zaman
Olumlu Olumsuz
gelýärin geliyorum okaýaryn okuyorum gelmeýärin gelmiyorum okamaýaryn okumuyorum
gelýärsiň geliyorsun okaýarsyň okuyorsun gelmeýärsiň gelmiyorsun okamaýarsyň okumuyorsun
gelýär geliyor okaýar okuyor gelmeýär gelmiyor okamaýar okumuyor
gelýäris geliyoruz okaýarys okuyoruz gelmeýäris gelmiyoruz okamaýarys okumuyoruz
gelýärsiňiz geliyorsunuz okaýarsyňyz okuyorsunuz gelmeýärsiňiz gelmiyorsunuz okamaýarsyňyz okumuyorsunuz
gelýärler geliyorlar okaýarlar okuyorlar gelmeýärler gelmiyorlar okamaýarlar okumuyorlar
Geniş zaman (Nämälim geljek zaman)
Geniş Zaman
Olumlu Olumsuz
gelerin gelirim okaryn okurum gelmerin gelmem okamaryn okumam
gelersiň gelirsin okarsyň okursun gelmersiň gelmezsin okamarsyň okumazsın
geler gelir okar okur gelmez gelmez okamaz okumaz
geleris geliriz okarys okuruz gelmeris gelmeyiz okamarys okumayız
gelersiňiz gelirsiniz okarsyňyz okursunuz gelmersiňiz gelmezsiniz okamarsyňyz okumazsınız
gelerler gelirler okarlar okurlar gelmezler gelmezler okamazlar okumazlar
Gelecek zaman (Mälim geljek zaman)
Türkmence gelecek zamanda şahıslara göre fiil çekimi yoktur. Bunun yerine zamirler kullanılır.
Gelecek Zaman
Olumlu Olumsuz
men geljek geleceğim men okajak okuyacağım men geljek däl gelmeyeceğim men okajak däl okumayacağım
sen geljek geleceksin sen okajak okuyacaksın sen geljek däl gelmeyeceksin sen okajak däl okumayacaksın
ol geljek gelecek ol okajak okuyacak ol geljek däl gelmeyecek ol okajak däl okumayacak
biz geljek geleceğiz biz okajak okuyacağız biz geljek däl gelmeyeceğiz biz okajak däl okumayacağız
siz geljek geleceksiniz siz okajak okuyacaksınız siz geljek däl gelmeyeceksiniz siz okajak däl okumayacaksınız
olar geljek gelecekler olar okajak okuyacaklar olar geljek däl gelmeyecekler olar okajak däl okumayacaklar
Görülen geçmiş zaman (Öten zaman)
Görülen Geçmiş Zaman
Olumlu Olumsuz
geldim geldim okadym okudum gelmedim gelmedim okamadym okumadım
geldiň geldin okadyň okudun gelmediň gelmedin okamadyň okumadın
geldi geldi okady okudu gelmedi gelmedi okamady okumadı
geldik geldik okadyk okuduk gelmedik gelmedik okamadyk okumadık
geldiňiz geldiniz okadyňyz okudunuz gelmediňiz gelmediniz okamadyňyz okumadınız
geldiler geldiler okadylar okudular gelmediler gelmediler okamadylar okumadılar
Türkmencenin imlasına bağlı olarak:
Üçüncü şahıslarda görülen geçmiş zaman eki her zaman -dy, -di şeklinde yazılır.
gördi, gördiler
İki ya da daha fazla heceden sonra tüm şahıslarda bu durum görülür.
düşündim, düşündiň, düşündi, düşündik, düşündiňiz, düşündiler
Öğrenilen geçmiş zaman
Öğrenilen geçmiş zaman I
Olumlu Olumsuz
gelipdirin gelmişim okapdyryn okumuşum gelmändirin gelmemişim okamandyryn okumamışım
gelipdirsiň gelmişsin okapdyrsyň okumuşsun gelmändirsiň gelmemişsin okamandyrsyň okumamışsın
gelipdir gelmiş okapdyr okumuş gelmändir gelmemiş okamandyr okumamış
gelipdiris gelmişiz okapdyrys okumuşuz gelmändiris gelmemişiz okamandyrys okumamışız
gelipdirsiňiz gelmişsiniz okapdyrsyňyz okumuşsunuz gelmändirsiňiz gelmemişsiniz okamandyrsyňyz okumamışsınız
gelipdirler gelmişler okapdyrlar okumuşlar gelmändirler gelmemişler okamandyrlar okumamışlar
Günler ve Aylar
Türkmenistan'ın eski Devlet Başkanı Saparmurat Türkmenbaşı döneminde 2003 yılında değiştirilen ay ve gün isimleri Gurbanguli Berdimuhamedov döneminde 1 Temmuz 2008'de halktan gelen istekler üzerine önceki haline getirilmiştir.
Türkçe Türkmence
Pazartesi Duşenbe
Salı Şişenbe
Çarşamba Çarşanbe
Perşembe Perşembe
Cuma Anna
Cumartesi Cumartesi
Pazar Pazar
Türkçe Türkmence
Ocak Yanvar
Şubat Fewral
Mart Mart
Nisan Aprel
Mayıs May
Haziran Iyun
Temmuz Iyul
Ağustos Avgust
Eylül Sentyabr
Ekim Oktyabr
Kasım Noyabr
Aralık Dekabr
Renkler
Türkçe Türkmence
Siyah Gara
Beyaz Ak
Mavi Gök
Kırızı Gyzyl
Sarı Sary
Yeşil Yaşyl
Kahverengi Mele
Mor Mawy
Penbe Gülgüne
Turuncu Mämışı
Gri Çal
Mevsimler
Türkçe Türkmence
İlkbahar Bahar
Yaz Ýaz
Sonbahar Güýz
Kış Gyş
Örnek- Mahtumkulu Firaki
Jeýhun bilen bahry-Hazar arasy,
Çöl üstünden öser ýeli türkmeniň;
Gül-gunçasy – gara gözüm garasy,
Gara dagdan iner sili türkmeniň.
Amuderya-ve Hazar deniz arası,
Çöl üstünden genişler yeli türkmen'in;
Gül-tomurcuğu - kara gözüm karasi
Kara dağdan deve seli türkmen'in.
Hak sylamyş bardyr onuň saýasy,
Çyrpynşar çölünde neri, maýasy,
Reňbe-reň gül açar ýaşyl ýaýlasy,
Gark bolmuş reýhana çöli türkmeniň.
Hak saygin vardir onun kum tepeleri,
Kum fırtınası çölünde neri(erkek deve),mayası(dişi deve)
Renk-ve-renk gül açar yeşil yaylasi,
Boğul olmaz reyhana çöli türkmen'in.
Al-ýaşyl bürenip çykar perisi,
Kükeýip bark urar anbaryň ysy,
Beg, töre, aksakal ýurduň eýesi,
Küren tutar gözel ili türkmeniň.
Al-yeşil bulut çikar perisi,
Kokulu bark vurar kehribar'in kokusu,
Bey, töre, ak-sakal yurtun sahibi,
Tay yakalar güzel ili türkmen'in.
Ol merdiň ogludyr, mertdir pederi,
Görogly[3] gardaşy, serhoşdyr seri,
Dagda, düzde kowsa, saýýatlar diri
Ala bilmez, ýolbars ogly türkmeniň.
Ol mert'in oğludir, mertdir pederi,
Köroğlu kardeşi, sarhoşdir tedavi,
Dağda, düzde kovacaksa, kum tepeler diri,
Alacalı bilmez, aslan oğlu türkmen'in.
Köňüller, ýürekler bir bolup başlar,
Tartsa ýygyn, erär topraklar-daşlar,
Bir suprada taýýar kylynsa aşlar,
Göteriler ol ykbaly türkmeniň.
Könüller, yürekler bir dolgu başlar,,
Tartacaksa yikil, erir topraklar-taşlar,
Bir sofrada hazır kılacaksa aşlar(yiyecekler),
Kadar alir ol ikbali türkmen'in.
Köňül howalanar ata çykanda,
Daglar lagla döner gyýa bakanda,
Bal getirer, joşup derýa akanda,
Bent tutdurmaz, gelse sili türkmeniň.
Könül havalar ata çikanda,
Dağlar lagla döner eğik bakanda,
Bal getirir, taşar nehir akışta,
Baraj tutmaz, geleceksa seli türkmen'in.
Gapyl galmaz, döwüş güni har olmaz,
Gargyşa, nazara giriftar olmaz,
Bilbilden aýrylyp, solup, saralmaz,
Daýym anbar saçar güli türkmeniň.
Bilgisiz kalmaz, kırık günü harap olmaz,
Laneti, nazara giriftar olmaz,
Bülbülden tamamlar, solur, sari olmaz,
Dayım kehribar saçlar gülü türkmen'in.
Tireler gardaşdyr, urug ýarydyr,
Ykballar ters gelmez hakyň nurudyr,
Mertler ata çyksa, söweş sarydyr,
Ýow üstüne ýörär ýoly türkmeniň.
Kabileler kardeşdir, irk yaridir,
Ikballar ters gelmez hak'in nurudir,
Mertler ata çikacaksa, savaş saridir,
Yardim üstüne yürür yolu türkmen'in.
Serhoş bolup çykar, jiger daglanmaz,
Daşlary syndyrar, ýoly baglanmaz,
Gözüm gaýra düşmez köňül eglenmez,
Magtymguly – sözlär tili türkmeniň.
Sarhoş olup çikar, ciger daglanmaz,
Taşlari kaldirir, yola bağlanmaz,,
Gözüm kuzeydoğu düşmez könül durmaz,
Magtymguly – sözler dili türkmeniň.
Özbekçe veya Özbek Türkçesi (O‘zbekcha veya O‘zbek Turkchasi) tarihî Çağatay Türkçesinin çağdaş devamı olan Türk yazı dillerinden biridir. Türk lehçelerinin Karluk grubuna bağlı bir Türk lehçesidir ve Özbekistan'ın resmî dili konumundadır.
Özbekçe,karakteristik açıdan diğer Türk lehçelerinden farklı özelliklere sahiptir.Ses uyumunun olmaması ve bünyesinde Karluk,Kıpçak ve Oğuz ağızlarından unsurları barındıran tek Türk lehçesi olması,bu farklılıklardan bazılarıdır.[2]
Orta Asya genelinde en çok konuşulan Türk lehçesi olan Özbekçe; Kıpçak, Karluk ve Oğuz lehçelerine ait unsurları bünyesinde birleştiren tek Türk lehçesidir. Özbekistan'ın Fergana vadisi, Taşkent ve etrafı ile Semerkant, Buhara, Karşı, Şehrisebz ve Termez şehirlerinde Karluk lehçesi, Surhanderya, Kaşkaderya, Semerkant vilayetlerinde Kıpçak lehçesi, Harezm vilayetinde ise Oğuz lehçesinde konuşulmasına rağmen, Özbek edebi dilinde ağırlıklı olarak Fergana ve Taşkent ağızlarının ağırlık kazandığı Karluk lehçesi hâkimdir. Orta Çağ'da Orta Asya'nın en önemli kültür ve bilim dili olmuştur.
Özbekçe'de diğer Türk lehçe ve şivelerine göre Farsçanın etkisi daha fazladır. Sözlüklerinde Farsça kelime sayısı fazla olduğu gibi telaffuzda da Farsçanın etkisi açıkça görülür. Diğer Türk lehçe ve şivelerindeki ünlü uyumları Özbekçede yoktur. Gerek kiril alfabesinde gerekse bugün kullanılan latin alfabesinde mevcut ünlülerin yetersiz oluşu da ağızlardaki bu temayülün önünde engel teşkil etmektedir.
Özbek Türkçesi Türkistan coğrafyasında Özbekistan dışına yayılmış olan Özbek Türkleri arasında; Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Türkmenistan cumhuriyetlerinde de kullanılır. Söz konusu bazı bölgelerde, bölgenin resmi dilinden de çok kullanılır.
Yazı sistemi
1904'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, Stalin idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. 2002 yılına kadar Özbekler Kiril alfabesini kullanmaya devam ettiler, fakat şimdi Kiril alfabesi hâlâ yaygın olmasına rağmen Latin alfabesi resmî olarak kabul edilmiştir.
Kiril:
А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л л М м Н н О о
П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц
Ч ч Ш ш Ъ ъ Ь ь Э э Ю ю Я я Ў ў
Қ қ Ғ ғ Ҳ ҳ
Latin:
А а B b V v G g D d Е е Yo yo J j
Z z I i Y y K k L l М m N n О о
P p R r S s Т t U u F f X x TS ʦ
Ch ch Sh sh ʼ - E e Yu yu Ya ya O‘ o‘
Q q G‘ g‘ H h
Dilbilgisi
Bu alt başlık {{{1}}} tarihinden beri geliştirilmeye ihtiyaç duyuyor. Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.
Metin örneği
Latin Kiril sözcüğü sözcüğüne aktarım Türkçe
Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo‘lib tug‘iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari bilan birodarlarcha muomala qilishlari zarur. Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур. Varca ademler erkin, kadir-kıymet ve hukuklarda denk olup doğulurlar. Onlar akıl ve vicdan sahibidirler ve bir-birleri ile biraderlerce muamele kılışları zaruri. Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.
Kaynakça
^ http://www.ethnologue.com/language/uzb
^ Erdem,KONUR,"ÖZBEK TÜRKÇESİNDE HÂL EKLERİ",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi
Dış bağlantılar
Vikikitap
Vikikitapta bu konu hakkında daha fazla bilgi var:
Özbekçe
Özbek Edebiyatı
VikiSözlük Özbekçe Kelimeler Kategorisi
Özbekçe<>Türkçe Sözlük (Pamukkale Üniversitesi)
O'zbek Tilining Lug'at Boyligi (Özbek Dilinin Lügat Baylığı)
Kırgızca veya Kırgız Türkçesi (Kırgızca: Кыргыз тили (Kiril), Kırgız tili (Latin), قىرعىزچا, قىرعىز تىلى), Altay dilleri'nin Türk dili'nin dallarından Kıpçak grubuna ait bir Türk dilidir. Kazakça ile yakın özellikler gösteren Kırgızca, yaklaşık 5 milyon kişi tarafından konuşulmakta olup Kırgızistan'ın birinci resmî dilidir.
Özellikleri
Sözcük başı Ortak Türkçe asıllı kelimeler y'ler c'ye dönüşmüştür; yol: жол (col), yıldız: жылдыз (cıldız) vb. Eklerde de değişme olur, yuvarlak ünlüler kendinden sonraki ünlüleri etkiler: bölmö: бөлмэ (bölme), köpölöktördön: кэлэбэклэрдэн (kelebeklerden), bazı b ile başlayan kelimeler m olabilir: boyun: боюн (moyun), bun (sıkıntı): муң (muñ; ñ nazal n, ŋ ve ng sesi verir).
Kırgızcanın eski şekilleri 24 harfli Orhun yazısı ile yazılmıştır. Günümüzde ise Kırgızca bazı ilave harfler kullanılarak Türkiye'de Latin alfabesi, Kırgızıstan'da Kiril alfabesi ve Çin'de [2] Arap alfabesi ile yazılabilmektedir.
Alfabe
Kırgız Türkleri tarih boyunca çok alfabe kullanmış bu ise Kırgız Türkçesinin telaffuzda çok olmasa da değişmesine sebep olmuştur. Kırgız Türklerinin milli alfabesi bütün Türk Dünyasının en eski ve özüne ait alfabesi olan Orhun alfabesi, Göktürk alfabesi, Runik, Turan alfabesi diye de adlandırılmış Eski Türk Alfabesidir.
Eski Türkçede olduğu gibi sağdan sola doğru KIRKIZ kelimesinin yazılışı :
Old turkic letter Z.png Old turkic letter Q.png Old turkic letter R1.png Old turkic letter I.png Old turkic letter IQ.png
Turan Alfabesinden sonra ise Sogdlardan alınan Uygur alfabesi kullanılmıştır. Ardından Türk Dünyasının Müslüman olmaya başlaması ile Müslüman olan bütün Türk toplulukları Arap alfabesine geçmeye başladılar. Uzun bir vakit Arap Alfabesi kullanılmıştır. Arap alfabesinden sonra kısa bir süre Latin alfabesi kullanılsa bile Sovyet baskısı sebebiyle Rusların kullandığı Kiril Alfabesi yerleştirilmiştir. Günümüzde Kırgızistan alfabesi Kiril Rus alfabesidir.
Günümüz Kırgız alfabesi Kırgızca'nın yazımı için kullanılan alfabedir. Kırgızca iki alfabe ile yazılır. Bunlar;
Kiril alfabesi: Kırgızistan'da,
Arap alfabesi: Çin Halk Cumhuriyeti'nda yaşayan Kırgızlar tarafından kullanılır.
Kiril alfabesi Kırgız isim Arap alfabesi[3] Başka alfabeyle yazma Latin alfabesi
(1928—1940) IPA
А а а ا A a A a /ɑ/
Б б бе ب B b B в /b/, [w], [v]
В в ве ۋ V v V v /v/
Г г ге گ
ع* G g G g, Ƣ ƣ /ɡ/ [ʁ]
Д д де د D d D d /d/
Е е e ه E e E e /je/, /e/
Ё ё ё يو Yo yo Yo yo /jo/
Ж ж же ج J j Ç ç (Ƶ ƶ 1938-1940) /dʒ/
З з зе ز Z z Z z /z/
И и и ى İ i I i /i/
Й й ий ي Y y J j /j/
Dilbilgisi
Zamanlar
Kırgızcada şimdi zaman çeşitliliği de görülür. -a / -e, -y ekiyle kurulan şimdiki zamandır (cönököy uçur çak - basit şimdiki zaman):
Kırgızca (Kiril) Hecelenimi (Latin) Türkçesi Kırgızca (Kiril) Hecelenimi (Latin) Türkçesi
Качамын kaç-a-mın kaçarım Качабыз kaç-a-bız kaçarız
Качасын kaç-a-sın kaçarsın Качасыңар kaç-a-sıñar kaçarsınız
Качасыз kaç-a-sız kaçarsınız Качасыздар kaç-a-sızdar kaçarsınız
Качат kaç-a-t kaçar Качышат kaç-ış-a-t kaçarlar
Tataal uçur çak (birleşik şimdiki zaman) yat-, yür-, tur-, otur- fiilleriyle kurulan şimdiki zamana Kırgızcada birleşik şimdiki zaman denir:
Мен иштеп жүрѳм (men işte-p cür-ö-m): "ben çalışıyorum".
Zamirler
Şahıs Zamirleri Teklik Çokluk
Kırgızca
Türkçe Kırgızca Türkçe
Мен (Men) Ben Биз (Biz) Biz
Сен (Sen) Sen (teklik samimî) Силер (Siler) Siz (çokluk samimî)
Сиз (Siz) Siz (teklik resmî) Сиздер (Sizder) Sizler (çokluk resmî)
Ал (al) O Алар (alar) Onlar
Kırgızca konuşma kılavuzu
Kısa cümleler
Türkçe Kırgızca (Latin) Kırgızca (Kiril)
Merhaba! Salamatsızbı! Саламатсызбы!
Evet Ooba Ооба
Yok cok Жок
İyi günler! Kutmanduu gününüz menen! Кутмандуу күнүңүз менен!
İyi akşamlar! Kutmanduu keçiñiz menen! Кутмандуу кечиңиз менен!
Ne var ne yok? Emne cañılık? Эмне жаңылык?
Nasılsın? Kandaysiz? Кандайсыз?
İyi, teşekkürler, ya siz? Cakşı, rahmat, özüñüz? Жакшы, рахмат, өзүңүз?
Hoşçakalın! Cakşı kalıñız! Жакшы калыңыз!
Görüşürüz! Körüşkönçö! Көрүшкөнчө!
Üzgünüm! Keçirip koyuñuz! Кечирип коюңуз!
Açık Açık Ачык
Kapalı Cabık Жабык
Çekme Tart Тарт
İtme Türt Түрт
Küçük Kiçine Кичине
Büyük Çoñ чоң
Kırgızca konuşabiliyor musunuz? Siz Kırgızça süylöy alasızbı? Сиз Кыргызча сүйлөй аласызбы?
Kırgızca konuşamıyorum. Men Kırgızça süylöy albaym. Мен Кыргызча сүйлөй албайм.
Biraz Kırgızca konuşabiliyorum. Men bir az Kırgızça süylöy alam. Мен бир аз Кыргызсча сүйлөй алам.
Anlıyorum. Men tüşünöm. Мен түшүнөм.
Anlamıyorum. Men tüşünböym. Мен түшүнбөйм.
Teşekkürler! Rahmat! Рахмат!
Çok teşekkürler! Çoñ rahmat! Чоң рахмат!
Çok iyi, teşekkürler! Abdan cakşı, rahmat! Абдан жакшы, рахмат!
İyi. Cakşı. Жакшы.
Lütfen Suranıç (ötünüç) Сураныч (өтүнүч)
Bir şey değil! Eçteke emes! Эчтеке эмес
Özür dilerim! Keçiresiz! Кечиресиз!
Bir az Bir az Бир аз
Bir az yavaş söyleyiniz lütfen? Bir az cayıraak süylöñüzçü! Бир аз жайыраак сүйлөңүзчү!
Yazabilir misiniz? Caza alasızbı? Жаза аласызбы?
Ben çantamı kaybettim. Men sumkamdı cogottum. Мен сумкамды жоготтум.
Ben cüzdanımı kaybettim. Men kapçıgımdı cogottum. Мен капчыгымды жоготтум.
Ben pasaportumu kaybettim. Men pasportumdu cogottum. Мен паспортумду жоготтум.
Bana doktoru çağırınız! Maga dokturdu çakırgıla! Мага доктурду чакыргыла!
Polisi çağırınız! Militsiyaga konguroo kılıñızçı! Милицияга коңгуроо кылыңызчы!
Toplantı, Geliş, Tanışma ≡ Жолугушуу. Бир Жактан Келүү. Таанышуу Merhaba! ≡ Саламатсызбы || амансызбы! İyi günler ≡ Кутмандуу күнүңүз менен! İyi akşamlar ≡ Кутмандуу кечиңиз менен! Günaydın ≡ Кутмандуу таңыңыз менен! Hoş Geldiniz ≡ Кош келиңиздер! Teşekkürler ≡ Ыракмат Sizi gördüğüme çok mutlu oldum ≡ Сизди көргөнүмө абдан кубанычтамын Her şey yerinde ≡ Баары жайында Ne yapıyorsunuz? ≡ Кандай турасыздар? İşleriniz nasıl? ≡ Иштериңиз кандай?
Türkçe, Kırgızca, Sahaca karşılaştırmaları
Türkiye Türkçesinde Türkçe menşeli söz başlarındaki Y ile başlayan kelimeler Kırgızcada "C" sesi ile söylenirken, Yakutçasındа (Saha Türkçesi) "S" iledir.
'Türkçe(Y) Kırgızca(C) Sahaca(S) Kırgızca Sahaca Türkçe
yıl Cıl Sıl жыл сыл йыл
yağmur camğır Samıır жамгыр самыыр ягъмур
Yaka caka Sağa жака саҕа яка
yalamak caloo Salaa жалоо салаа яламак
Yaş caş Saas жаш саас яш
yaşdaş caştaş Saastas жашташ саастас яшдаш
Yat cat Sıt- жат сыт ят
yedi ceti Sette жети сэттэ еди
Yel cel Siel жел сиэл ель
yeni cañı Saña жаңы саҥа ени
Yeniden cañıdan Sañattan жаңыдан саҥаттан ениден
yer cer Sir жер сир ер
Yumak (yıkamak) cuu- Suuy- жуу сууй юмак(йыкамак)
Yıldız cıldız Sulus жылдыз сулус йылдыз
Yirmi cıyırma Süürbe жыйырма сүүрбэ йирми
Yok (hayır) cok Suoh жок суох ёк(хайыр)
Yol col Suol жол суол ёл
Yumurta cumurtka Sımmııt жумуртка сымыыт юмурта
Yumuşak cumşak Sımnağas жумшак сымнаҕас юмурта
Yüz cüz Süüs жүз сүүс юзь
Kırgız Türklerinde kişi adları ve anlamları
Ana madde: Kırgız Türkleri antroponimi
Manas Destanı'ndaki Kırgız kişi isimlerine baktığımızda çoğunluğunun erkek adları olduğu görülür. Eskiden kullanılan klasik Kırgız adları şöyledir: Toktobay, Karabek, Kaldar, Abıke, Meçdibay. Çağdaş Kırgız adları köken bakımından türlüdür. Arapça, Farsça ve Tacikçe, öbür Türk dillerinden adlar vardır. Son yıllarda Kırgız soyadları yavaş yavaş Rus tesirinden kurtulup özüne dönmeye başlamıştır. -Ova, -ov ekleri yerine uulu(oğlu) ve kızı takıları kişilerin insiyatifine göre yaygınlaşmaktadır. Son dönemde kullanılan isimlerden kadın adı olarak «Aybike» — anlamı "ay güzeli", erkek adı olarak «Abay» — anlamı "ihtiyatlı" modadır.[4]. Şayırkul (k.adı), Baglan (erkek ve k. adı), Meerim (k.adı), Cidegül (k.adı), Batma (k.adı), Burmahan (k.adı).
Ayrıca bakınız
Kırgızlar
Kırgızistan
Kırgız alfabesi
Kırgız Türkçesinin eski hali
13. yüzyıl öncesinde Kırgız Türkçesi ile ilgili en önemli kaynaklar şüphesiz Bütün Türk toplumlarına ait olan yazılı kaynak durumundaki Orhun-Yenisey Yazıtlarıdır. 1240 yılında yazılmış olan Moğolların Gizli Tarihi adlı eserde Kırgız başbuğunun adı "Yedi" olarak geçer. Yedi sözü sayı anlamındaki 7 rakamını ifade eder. Bu da bize gösterir ki günümüz Kırgızcasındaki "c" ile başlayan sözlerin Eski Kırgız dilindeki karşılığı "y" idi[5]. Kırgızlarla içiçe yaşayan öbür Türk topluluklarından Hakas, Tıva, Şor, Altay Türklerinin şive tesiriyle zamanla c haline dönmüştür. Moğol şivelerinin tesirinin olma ihtimali de bulunmaktadır. Çünkü 12. yüzyıl öncesi Kırgız dilinin orijinal bir Türkçe olduğu Yenisey Yazıtları'ndan anlaşılmaktadır.
